اگر فرد در سنین یائسگی باشد و اقدام به خارج کردن رحم بکند، به علت توقف تغییرات هورمونی فرد دچار عارضه خاصی نمی شود. اما اگر در سنینی باشد که فرد همچنان در دوره قائدگی قرار دارد و به عبارتی هنوز وارد دوره ی یائسگی نشده است، این تغییرات هورمونی به علت نبودن رحم و حضور تخمدان ها ممکن است باعث ایجاد سرطان تخمدان شوند، به همین دلیل در اغلب موارد تخمدان ها نیز همراه رحم خارج می شوند و یا حداقل یک تخمدان را خارج می کنند. در صورت خارج نکردن تخمدان ها فرد دچار درد در ناحیه شکمی می شود زیرا تغییرات هورمونی صورت می گیرند و تخمدان ها نمی توانند به عملکردشان همچون قبل ادامه بدهند.
عمل هیسترکتومی عملی ست که طی آن رحم به طور کامل برداشته می شود و گاهی نیز بخش های متصل به آن نیز خارج می شوند. که این موضوع کاملاً بستگی به مشکل فرد و صلاحدید پزشک دارد. با خارج کردن رحم دوره یائسگی اتفاق می افتد ، اگر جراح تخمدان های فرد را خارج نکند، یائسگی با تأخیر اتفاق می افتد اما زودتر از بازه سنی ۴۵ تا ۵۵ سال رخ می دهد. گاهی ممکن است رحم به طور کامل خارج شود ولی دهانه رحم باقی بماند، ولی گاهی نیز رحم و دهانه رحم به طور کامل برداشته می شوند، در مواردی که فرد سرطان رحم داشته باشد نه تنها بخش کامل رحم خارج می شود بلکه بافت های اطراف نیز باید به همراهش خارج شوند.
با اینکه عمل هیسترکتومی جز عمل های درمانی می باشد ولی عوارض بسیار بدی دارد، مشکلات ناشی از عمل هیسترکتومی نه تنها با دوره یائسگی مشابه است بلکه به علت خارج شدن رحم و تضعیف عضلات کف لگن ممکن است باعث بی اختیاری های شدید و مشکلات دیگری نیز شود.
هیسترکتومی با روش های گوناگونی صورت می گیرد که از سنتی ترین و تهاجمی ترین این روش ها، همان عمل باز است که با ایجاد برش بالای ده سانتی متر ( در افراد مختلف متفاوت است)، شکم را باز کرده و رحم را خارج می کنند. در این روش، فرد معمولاً دوره نقاهت طولانی تری را باید سپری کند. این روش بسیار تهاجمی می باشد و در مواقعی خاص صورت می گیرد. امروزه بیشتر از روش های کم تهاجمی ای استفاده می کنند، بدین صورت که این روش ها دوره نقاهت کوتاهتری نیز دارند.
در روش های کم تهاجمی با ایجاد برش هایی عمل خارج کردن رحم را انجام می دهند معمولا این برش یکی دو سانتی متر است. حال می خواهیم در مورد روش های گوناگون جراحی های کم تهاجم صحبت کنیم. یکی از این روش ها، روش جراحی هیسترکتومی واژن است، که با ایجاد برشی در واژن، عمل خارج کردن رحم را انجام می دهند، ممکن است گاهی همزمان دوربینی نیز وارد بدن شود که با کمک ابزارهای لاپاراسکوپی صورت می گیرد. استفاده از دوربین باعث می شود جراح با دقت بیشتری اقدام به برداشتن رحم کند.
از دیگر روش های عمل هیسترکتومی، لاپاراسکوپی می باشد که طی آن به کمک برش هایی در ناحیه سطح شکم که بسیار ریز می باشند، صورت می گیرد و ابزار جراحی و خارج کردن رحم به همراه دوربینی وارد شکم شده و عمل هیسترکتومی صورت می گیرد.
حال شاید بپرسید چرا از روش های تهاجمی همچنان استفاده می شود؟ در پاسخ باید بگوییم که در روش های کم تهاجمی، فرد باید شرایط لازم را داشته باشد، برای مثال زنانی که دچار افزایش وزن های شدید هستند باید از روش های تهاجمی استفاده کنند.
هر آنچه در مورد رحم باید بدانید
رحم ماهیچه ای تو خالی ست که نهایتاً اندازه مشت انسان باشد، رحم یکی از اجزای مهم داخلی و اساسی دستگاه تناسلی است که نقش مهمی در بارداری و قاعدگی زنان دارد. این اندام تو خالی با واژن و لوله تخمدان در ارتباط است. رحم در بالای مثانه قرار دارد و نهایت ۱۱۰ گرم وزن دارد. رحم از اندام هایی ست که در طول بارداری و قاعدگی تغییرات اساسی می کند و خود را در چنین شرایطی آماده می کند. مثلا در دوران بارداری حجیم و بزرگ شده و انعطافش افزایش می یابد و شرایط برای نگه داشتن جنینی به وزن چند کیلوگرم فراهم می شود. در دوره قاعدگی نیز، با ضخیم شدن دیواره رحم و سپس کاهش ناگهانی هورمون ها، دیواره ریزش می کند و فرد پریود می شود.
از دیگر بخش هایی که جزی از رحم است و نیاز به بررسی بیشتر دارد، دهانه رحم می باشد که در انتهای واژن قرار دارد و منفذی برای خروج خون دوره عادات ماهانه است. هرگونه تغییری در ترشحات خروجی واژن یا مشاهده خون در ترشحات، ممکن است نشانه ای از اختلال عملکرد رحم و اجزای متصل به آن باشد که حتما باید بررسی شوند و یا گاهی احساس درد و فواصل طولانی بین عادات ماهیانه، همگی می توانند نشانه ای از بیماری در ساختار و فعالیت اجزای داخلی دستگاه تناسلی باشند.
دلایل جراحی هیسترکتومی
- برخی از بانوان جوان، سندرم های قائدگی دردناکی دارند، تا حدیکه در دوره قبل و هنگام قاعدگی فرد حتی توان انجام کارهای روزانه را نیز ندارد. گاهی در برخی از این موارد جراح مجبور است اقدام به خارج کردن رحم کند. گاهی فرد متوجه می شود مبتلا به سرطان رحم یا تخمدان است، که در این موارد برای جلوگیری از مشکلات بعدی توصیه می شود کل رحم به همراه بافت های اطراف خارج شوند.
- یکی از مشکلاتی که در برخی موارد باعث می شود فرد اقدام به هیسترکتومی کند، اندومتریوز است که در بخش اندومتریوز به بررسی کامل آن پرداخته ایم.
- در صورتیکه فرد دچار افتادگی رحم شده باشد، می تواند افتادگی مثانه را نیز تجربه کند، افتادگی مثانه باعث بروز بی اختیاری ادرار می شود. افتادگی رحم در زنانی رخ می دهد که مشکل اضافه وزن دارند و یا چندین زایمان طبیعی پی در پی داشته اند. انجام تمرینات ورزشی کگل می تواند بسیار مؤثر باشند و افتادگی رحم را درمان ویا از آن پیشگیری کنند، البته این در مواردی ست که خفیف باشد در مواقعی که این افتادگی حاد باشد، جراح دستور خروج رحم و یا استفاده از پساری ها را می دهد. که کاملاً بستگی به شرایط بیمار دارد.
- دردهای ناحیه لگنی گاهی ممکن است به علت مشکلات رحم باشد زیرا اندام هایی که درون حفره لگنی قرار دارند، به نوعی مرتبط با هم هستند. اگر صلاح دید پزشک این باشد که رحم باید خارج شود، نیاز به انجام عمل هیسترکتومی است.
- عفونت های همیشگی رحم، در صوتیکه مقاوم به درمان باشند، باید رحم را خارج کرد.
- گاهی فیبروم های رحمی نیز می توانند منجر به خارج کردن رحم شوند. اما در صورتیکه فیبروم ها را بخواهند از بدن در بیاورند از عمل هیستروکتومی کمک گرفته و بدون خارج کردن رحم، تنها به کمک ابزارهای آن اقدام به انجام این کار می کنند که تحت عنوان هیسترکتومی صورت می گیرد.
عمل هیسترکتومی تنها زمانی انجام می شود که تمامی مواردی که در بالا ذکر شد، هیچگونه درمان نشوند به همین علت تنها در آن شرایط می توانیم اقدام به عمل هیسترکتومی بکنیم. زیرا این عمل به خودی خود دارای عوارض بسیاری است که اصلا به عنوان انتخاب اول مگر در مواردی که فرد سرطان رحم و یا اندام و بافت های اطرافش را دارد توصیه نمی شود.
عوارض هیسترکتومی
- هیسترکتومی به خودی خود دارای عوارض بسیاری ست، این عمل می تواند سبب آسیب به عضلات نگهدارنده مثانه شود و پس از انجام این عمل فرد دچار افتادگی مثانه شود. افتادگی مثانه خود باعث بی اختیاری ادرار و مشکلات دیگری خواهد شد که نیاز به هزینه و وقت برای درمان آن دارد.
- از مهمترین عوارض هیسترکتومی، برای کسانی که در دوره یائسگی قرار ندارند، یائسگی زودرس است که فرد تمامی علائم یائسگی را تجربه می کند، البته اگر تخمدان های فرد خارج نشده باشند فرد بلافاصله در دوره یائسگی قرار نمی گیرد بلکه مدتی بعد دچار یائسگی می شود.
- قابل ذکر است که اگر فرد تخمدان هایش خارج نشده باشند، به علت نبود رحم و ادامه داشتن تغییرات هورمونی، فرد ممکن است در آینده مبتلا به سرطان شود از طرفی این دسته از افراد دچار درد های مزمن در ناحیه شکم می شوند.
- پس از خروج رحم اگر تخمدان ها نیز خارج شوند، بلافاصله در دوره یائسگی وارد شده و عوارض آن را تجربه می کنند، کاهش هورمون استروژن سبب آسیب به بافت های واژن شده و عضلات آن آسیب پذیر می شوند، به همین دلیل ممکن است فرد سبب آتروفی واژن و یا خشکی واژن شود، از طرفی ضعیف شدن ساختار واژن سبب افتادگی مثانه می شود.
- پس از انجام هیسترکتومی ای که بدون برداشتن تخمدان ها صورت گرفته است، ممکن است کیست های گوناگون و خوش خیمی در ناحیه تخمدان ایجاد شود.
- فرد در این دوره دچار خونریزی و درد در ناحیه واژن می شود و در هنگام رابطه جنسی احساس سوزش می کند و یا دچار خونریزی های جزی می شود. تغییرات روحی و افسردگی و همچنین اضطراب از عوارض کاهش هورمون استروژن به دنبال خارج کردن رحم است.
مراقبت های قبل از عمل هیسترکتومی
- قبل از انجام عمل هیسترکتومی، بستگی به اینکه چه روشی استفاده می شود، نیاز به مراقبت هایی می باشد.
- استفاده از آسپرین و ویتامین E و مشتقات آن سبب رقیق کردن خون می شوند که اصلا توصیه نمی شوند.
- بررسی عفونت واژینال، زمانی که فرد می خواهد اقدام به هیسترکتومی از ناحیه واژن کند، الزامی است، در صورتیکه فرد عفونت داشته باشد باید ابتدا عفونت آن درمان شود سپس اقدام به انجام این جراحی کند، و یا از روش دیگری استفاده کند.
- باید از دو هفته قبل از مصرف هر گونه داروی اضافی و یا مواد اشباع از چربی ، استعمال انواع دخانیات، مصرف هر گونه نوشیدنی الکی، جداً خودداری شود.
مراقبت های بعد از عمل هیسترکتومی
- پس از انجام این عمل، پزشک شما مسکن های قوی ای تجویز می کند که حتما باید به صورت مرتب مصرف کنید، علاوه بر آن تجویز آنتی بیوتیک برای شما، از عفونت جلوگیری می کند که اگر مصرف نشود احتمال عفونی شدن زخم های شما و محل رحم بسیار بالاست.
- از مصرف مواد غذایی ای که می توانند باعث یبوست شوند باید جداً خودداری شود، وارد شدن فشار به ناحیه حفره لگنی می تواند بسیار مشکل ساز باشد.تا دو ماه از انجام هر گونه فعالیت جنسی خودداری کنید سپس سعی کنید به روال قبل بازگردید.
- بهتر است مراقب بخیه ها و زخم های پس از جراحیتان باشید و مرتب به دستور پزشک پانسمان هایتان را عوض کنید.سعی کنید تا یک هفته پس از عمل و یا بهبودی کاملتان از نوشیدنی های الکی و استعمال دخانیات جلوگیری کنید.
- در صورت مشاهده هرگونه مورد غیرطبیعی ای به پزشکتان گزارش دهید و حتما پیگیری کنید.
- از بلند کردن اجسام سنگین ممانعت کنید تا پزشکتان دستور انجام آن را بدهد و دیگر محدودیتی نداشته باشید.
- پس از انجام این عمل، حتما باید تحت نظر پزشک زنان باشید تا عوارض ناشی از کاهش هورمون استروژن در صورت خارج کردن تخمدان ها به همراه رحم، کاهش بدهد و یا حتی اگر تخمدان ها همچنان هستند باید به صورت مرتب تست سرطان بدهید و در صورت باقی ماندن دهانه رحم، نیاز به انجام منظم تست پاپ اسمیر است.
سؤالات رایج در مورد هیسترکتومی
آیا می توان با انجام این عمل باردار شد؟
خیر، بدون داشتن رحم امکان باردار شدن وجود ندارد.
با مراجعه به پزشک فهمیدم که باید عمل هیسترکتومی انجام بدم، نظر خانم دکتر خلیلی در مورد این عمل چیست؟
در صورت نبود هیچ روش درمانی ای در این زمینه می توانید این عمل را انجام بدهید، بهتر است به چندین پزشک مراجعه کنید و سپس آن را انجام دهید.
آیا بلند کردن اجسام سنگین می تواند روزی باعث شود که فرد مجبور به عمل هیسترکتومی شود؟
بله، سرفه های مزمن، بلند کردن اجسام سنگین، زایمان های واژینال و به خصوص زایمان های سنگین و هر عاملی که به اندام های حفره لگنی آسیب وارد کند می تواند روزی باعث شود که فرد مجبور به انجام این عمل ها شود.
